15-5 PH kalite çökeltmeyle sertleştirilebilir paslanmaz çelikler üstün mekanik özellikleri ve korozyon direnci sebebiyle birçok alanda olduğu gibi havacılık endüstrisinde sıklıkla kullanılmaktadır. Ancak bu mekanik özellikler, sac malzemelerin soğuk şekillendirilebilirliğini sınırlamakta ve bu nedenle şekillendirmeyi kolaylaştırmak için ısı kullanmak gerekmektedir. Bu çalışmada da, 1.6 mm kalınlığındaki 15-5 kalite Kondüsyon A (Con-A) sac malzeme 620 ˚C’de 4 saat tavlanarak H1150 kondisyonuna getirilmiş ve 15, 30, 45, 60 ve 75 bükme kalıplarda şekillendirilebilirliği deneysel araştırılmıştır. Zımba uç radiyusu (R 2 mm), şekillendirme hızı (10 mm/s) ve ütüleme süreleri (0 ve 10 sn) sabit deney parametreleri olarak belirlenmiştir. Con-A şartlarında UTS ve sertlik değeri sırasıyla 1160 MPa ve 36 HRC iken, ısıl işlem sonrasında 980 MPa ve 30 HRC değerine düşmüştür. H1150 kondisyonundaki malzemenin ısıl işlem görmeden fabrika çıkışı CONA malzemesine göre geri esnemelerinin daha az olduğu görülmüştür. Bükme açıları göz önüne alınarak yapılan değerlendirmeler de ise; 15 dereceden 45 dereceye kadar olan bükümlerde geri esneme değerinin azaldığı, 45 dereceden 75 dereceye kadar olan bükümlerde ise geri esnemenin arttığı gözlemlenmiştir. Bu durum, yüksek deformasyon hızlarında yapılan soğuk şekillendirmeden dolayı doğal büküm ekseninin kayması sonucu meydana gelen ikizlenme mekanizmasından kaynaklanmaktadır. Ayrıca, ütüleme süresinin 0’dan 10 sn’ye çıkarılmasının geri esneme değerlerine belirgin bir etkisi olmadığı da gözlemlenmiştir. Deneysel çalışmalar sonucunda, her iki kondisyondaki numuneler için ölçülen geri esneme değerlerine göre optimum büküm açısı 45˚ olarak belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: 15-5 ÇÖKELME SERTLEŞMESİ, H1150, CONA
|
