Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF)’na göre dünyada 382 milyon yetişkinin diyabetli olduğu tahmin edilmektedir ve 2035 yılına kadar 592 milyon olması beklenmektedir. Türkiye’de 20-79 yaş aralığında 7 milyon diyabet hastası bulunmaktadır. Tip 2 Diyabet %80 önlenebilir bir hastalıktır ve diyabetin kontrol edilmesinde, tıbbi tedavilere destek olarak önleyici faaliyetler önemli yer tutmaktadır.
Günümüzde 400’den fazla bitki türünün yanı sıra birçok vitamin, mineral, tanen ve flavonoid gibi bileşenler diyabetliler tarafından kullanılmaktadır. Son 10 yılda dünya genelinde bitkilerle yapılan antidiyabetik aktivite çalışmaları incelendiğinde dut (Morus sp.) bitkisinin bütün çalışmalar içerisinde %2-3 oranında tercih edildiği ve dut türlerinin kullanılan kısmının ham ve kurutulmuş meyve, gövde kabuğu ve meyvenin suyu olduğu anlaşılmaktadır. Yapraklarla yapılan çalışmalar çok az olmakla birlikte antidiyabetik etkili bileşen olarak ise çoğunlukla flavanoitler tespit edilmiştir.
Dut yapraklarındaki deoksinojirimisin (DNJ), karbonhidratların monosakkaritlere bozulma oranını yavaşlatarak antihiperglisemik bir ajan olarak görev yapan güçlü bir bağırsak a-glikosidaz inhibitörüdür. Vücutta glikoz emilimini geciktirmekte ve kan glikozu seviyelerini azaltmaktadır. Yüksek kan şekeri seviyelerini baskılamak için 6 mg DNJ / 60 kg insan seviyesinin biyolojik olarak efektif doz olduğu belirtilmektedir. Dut yapraklarında %0.11 (w/w) oranında DNJ maddesi bulunmaktadır.
Dut yaprakları esas olarak ipek böcekçiliğinde kullanılmakla birlikte fonksiyonel bileşenleri henüz ticari olarak kullanılmamaktadır. Dut yaprağı; insan tüketimine uygun, katma değeri yüksek ve kolayca temin edilebilen bitkisel materyal iken potansiyeli günümüzde tam olarak belirlenememiştir. Bu nedenle 1-deoxynojirimycin gibi biyoaktif bileşikler açısından zengin dut çeşitlerinin seçimi, fonksiyonel gıdalarda ve gıda endüstrisinde kullanımları açısından önemlidir.
(Bu araştırma, Fatma Tuba Kıraç’ın doktora tezi kapsamında, FHIZ-2022-1019 ULUDAĞ-BAP desteğiyle gerçekleştirilmiştir.)
Anahtar Kelimeler: deoksinojirimisin (DNJ), dut yaprağı, biyoaktif bileşen
|
