15-5 PH kalite çökeltmeyle sertleþtirilebilir paslanmaz çelikler üstün mekanik özellikleri ve korozyon direnci sebebiyle birçok alanda olduðu gibi havacýlýk endüstrisinde sýklýkla kullanýlmaktadýr. Ancak bu mekanik özellikler, sac malzemelerin soðuk þekillendirilebilirliðini sýnýrlamakta ve bu nedenle þekillendirmeyi kolaylaþtýrmak için ýsý kullanmak gerekmektedir. Bu çalýþmada da, 1.6 mm kalýnlýðýndaki 15-5 kalite Kondüsyon A (Con-A) sac malzeme 620 ˚C’de 4 saat tavlanarak H1150 kondisyonuna getirilmiþ ve 15, 30, 45, 60 ve 75 bükme kalýplarda þekillendirilebilirliði deneysel araþtýrýlmýþtýr. Zýmba uç radiyusu (R 2 mm), þekillendirme hýzý (10 mm/s) ve ütüleme süreleri (0 ve 10 sn) sabit deney parametreleri olarak belirlenmiþtir. Con-A þartlarýnda UTS ve sertlik deðeri sýrasýyla 1160 MPa ve 36 HRC iken, ýsýl iþlem sonrasýnda 980 MPa ve 30 HRC deðerine düþmüþtür. H1150 kondisyonundaki malzemenin ýsýl iþlem görmeden fabrika çýkýþý CONA malzemesine göre geri esnemelerinin daha az olduðu görülmüþtür. Bükme açýlarý göz önüne alýnarak yapýlan deðerlendirmeler de ise; 15 dereceden 45 dereceye kadar olan bükümlerde geri esneme deðerinin azaldýðý, 45 dereceden 75 dereceye kadar olan bükümlerde ise geri esnemenin arttýðý gözlemlenmiþtir. Bu durum, yüksek deformasyon hýzlarýnda yapýlan soðuk þekillendirmeden dolayý doðal büküm ekseninin kaymasý sonucu meydana gelen ikizlenme mekanizmasýndan kaynaklanmaktadýr. Ayrýca, ütüleme süresinin 0’dan 10 sn’ye çýkarýlmasýnýn geri esneme deðerlerine belirgin bir etkisi olmadýðý da gözlemlenmiþtir. Deneysel çalýþmalar sonucunda, her iki kondisyondaki numuneler için ölçülen geri esneme deðerlerine göre optimum büküm açýsý 45˚ olarak belirlenmiþtir.
Anahtar Kelimeler: 15-5 ÇÖKELME SERTLEÞMESÝ, H1150, CONA
|
