Uluslararasý Diyabet Federasyonu (IDF)’na göre dünyada 382 milyon yetiþkinin diyabetli olduðu tahmin edilmektedir ve 2035 yýlýna kadar 592 milyon olmasý beklenmektedir. Türkiye’de 20-79 yaþ aralýðýnda 7 milyon diyabet hastasý bulunmaktadýr. Tip 2 Diyabet %80 önlenebilir bir hastalýktýr ve diyabetin kontrol edilmesinde, týbbi tedavilere destek olarak önleyici faaliyetler önemli yer tutmaktadýr.
Günümüzde 400’den fazla bitki türünün yaný sýra birçok vitamin, mineral, tanen ve flavonoid gibi bileþenler diyabetliler tarafýndan kullanýlmaktadýr. Son 10 yýlda dünya genelinde bitkilerle yapýlan antidiyabetik aktivite çalýþmalarý incelendiðinde dut (Morus sp.) bitkisinin bütün çalýþmalar içerisinde %2-3 oranýnda tercih edildiði ve dut türlerinin kullanýlan kýsmýnýn ham ve kurutulmuþ meyve, gövde kabuðu ve meyvenin suyu olduðu anlaþýlmaktadýr. Yapraklarla yapýlan çalýþmalar çok az olmakla birlikte antidiyabetik etkili bileþen olarak ise çoðunlukla flavanoitler tespit edilmiþtir.
Dut yapraklarýndaki deoksinojirimisin (DNJ), karbonhidratlarýn monosakkaritlere bozulma oranýný yavaþlatarak antihiperglisemik bir ajan olarak görev yapan güçlü bir baðýrsak a-glikosidaz inhibitörüdür. Vücutta glikoz emilimini geciktirmekte ve kan glikozu seviyelerini azaltmaktadýr. Yüksek kan þekeri seviyelerini baskýlamak için 6 mg DNJ / 60 kg insan seviyesinin biyolojik olarak efektif doz olduðu belirtilmektedir. Dut yapraklarýnda %0.11 (w/w) oranýnda DNJ maddesi bulunmaktadýr.
Dut yapraklarý esas olarak ipek böcekçiliðinde kullanýlmakla birlikte fonksiyonel bileþenleri henüz ticari olarak kullanýlmamaktadýr. Dut yapraðý; insan tüketimine uygun, katma deðeri yüksek ve kolayca temin edilebilen bitkisel materyal iken potansiyeli günümüzde tam olarak belirlenememiþtir. Bu nedenle 1-deoxynojirimycin gibi biyoaktif bileþikler açýsýndan zengin dut çeþitlerinin seçimi, fonksiyonel gýdalarda ve gýda endüstrisinde kullanýmlarý açýsýndan önemlidir.
(Bu araþtýrma, Fatma Tuba Kýraç’ýn doktora tezi kapsamýnda, FHIZ-2022-1019 ULUDAÐ-BAP desteðiyle gerçekleþtirilmiþtir.)
Anahtar Kelimeler: deoksinojirimisin (DNJ), dut yapraðý, biyoaktif bileþen
|